تیمّم: مبحثی در باب طهارت در فقه . واژة تیمّم ، از ریشة یمم ، در لغت به معنای «قصد کردن » و «روی آوردن به یک کار یا یک چیز» است
در برخی آیات قرآن کریم نیز به همین معنا آمده است
ولی باتوجه به معنای خاص آن در برخی آیات قرآن (نساء: 43؛ مائده :6)، در اصطلاح فقها و منابع اسلامی ، مفهومی خاص یافته و مراد از آن ، طهارت مخصوصی است که به گونة اضطراری برای به جا آوردن نماز و دیگر عباداتی که به طهارت نیاز دارند، در مواردی که وضوگرفتن یا غسل کردن ناممکن یا دشوار باشد، مقرر شده است
(ابن قُدامه ، ج 1، ص 233؛ بَحْرانی ، همانجا).
اول باید بدانیم چه زمانی باید تیمم کنیم:
1- آب نباشد. 2 - دسترسى به آب نداشته باشد. 3 - استعمال آب ضرر داشته باشد. 4 - خطر تشنگى باشد. 5 - آبى که هست تنها براى پاک کردن نجاست بدن و لباس کافى باشد. 6 - آب مباح نباشد. 7 - وقت تنگ باشد.
چیزهایى که تیمّم بر آن صحیح است:
-تیمّم بر خاک، ریگ، کلوخ و سنگ صحیح است و اگر خاک ممکن باشد بهتر است بر چیز دیگر تیمّم نکند و اگر خاک نباشد، بر ریگ و اگر ریگ نباشد، بر کلوخ و چنانچه کلوخ نباشد، بر سنگ تیمّم نماید.
-تیمّم بر سنگ گچ، سنگ آهک و گچ پخته صحیح است، ولى بر سنگ معدن، مانند سنگ عقیق، تیمّم باطل مى باشد.
-اگر خاک، ریگ، کلوخ و سنگ پیدا نشود، باید بر گرد و غبارى که در فرش، لباس و مانند آن است تیمّمنماید و چنانچه گرد پیدا نشود، باید بر گِل تیمّم کند و اگر گِل پیدا نشود، واجب است که نماز را بدون تیمّمبخواند و بنابر احتیاط مستحب بعد قضاى آن را بجا آورد.
حال چگونگی تیمّم بدل از وضو و غسل:
در تیمّم بدل از وضو، چهار چیز واجب است. اوّل: نیّت. دوم: زدن کف دو دست باهم، بر چیزى که تیمّم بر آن صحیح است. سوم: کشیدن کف هر دو دست به تمام پیشانى و دو طرف آن، از جایى که مو مى روید تا ابروها و بالاى بینى و بنابر احتیاط دستها را بر روى ابروها نیز بکشد. چهارم: کشیدن کف دست چپ، به تمام پشت دست راست و بعد از آن، کشیدن کف دست راست به تمام پشت دست چپ، از مچ تا سر انگشتان.
در تیمّم بدل از غسل، بعد از نیّت به دستورى که در مسأله پیش گفته شد، دستها را بر زمین بزند و به پیشانى و دستها بکشد و بنابر احتیاط مستحب یک مرتبه دیگر دستها را بر زمین بزند و به پشت دستها بکشد. و بهتر است تیمّم، چه بدل از وضو باشد، چه بدل از غسل، به این ترتیب انجام شود: یک مرتبه دستها را بر زمین بزند و به پیشانى و پشت دستها بکشد و یک مرتبه دیگر نیز بر زمین بزند و پشت دستها را مسح نماید.
در موقع نیت باید معین کند که تیمم او بدل از غسل است یا بدل از وضو. و اگر بدل از غسلباشد، باید آن غسل را معین نماید. و چنانچه اشتباها به جای بدل از وضو، بدل از غسل ، یا به جای بدل از غسل ، بدل از وضو، نیت کند یا مثلا در تیمم بدل از غسل جنابت ، نیت تیممبدل از غسل مس میت نماید، تیمم او باطل است .
