به نام آرام بخش دلها...

                        با یاد خدا دلها آرام می گیرد...

برکت در زندگی موضوعی است که در فرهنگ اسلامی به عنوان یک اصل شناخته شده و عوامل زیادی در آن دخالت داشته و رابطه مستقیمی با چگونگی استفاده صحیح و مناسب از نعمات الهی دارد.

برکت چیست و چگونه می‌شود چیزی اعم از مادی و معنوی دارای برکت شود؟ و اگر چیزی دارای برکت شود چه اتفاقی می‌افتد. خداوند علاوه بر آنکه بسیاری از نعمات خود را با تعبیر نعماتی «مبارک» در قرآن کریم یاد کرده ، به زیبایی به اصل برکت اشاره کرده و می فرماید: وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ اْلأَرْضِ؛ و اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند، قطعا برکاتی از آسمان و زمین بر ایشان می گشودیم.
علامه طبرسی در تفسیر این آیه می نویسد: خداوند می فرماید: از شرک و گناهان بپرهیزید تا ما درهای برکات و خیرات تکامل بخش را، از آسمان به وسیله آمدن باران و از زمین به خاطر روییدن گیاهان و به وجود آمدن میوه ها نازل گردانیم.
در برکت، جنبه الهی و معنوی هم بسیار تأثیرگذار است و به فزونی، تعالی و ماندگاری نعمت کمک کرده و در نهایت، انسان را به سلامت دنیوی و سعادت اخروی نزدیک می سازد. این موضوع در بیانات امام رضا(ع) هم از جهات گوناگونی مطرح شده و آن حضرت در بیانات مختلفی این اصل مهم زندگی اجتماعی بشر را یادآور شده اند.
امام رضا (ع) درباره عامل مهم برکت یعنی اطاعت خداوند می فرماید: خداوند متعال به یکی از پیامبران وحی فرستاد که: « هرگاه من اطاعت شوم، راضی می گردم و آن گاه که رضایت داشتم، برکت می دهم و برکت من هم بی پایان است». (1)
اباصلت هروی روایت می کند هنگامی که حضرت امام رضا علیه السلام به سناباد وارد شدند به کناره‌ی کوهی نزدیک سناباد که از سنگش دیگ و دیگچه‌‌های سنگی درست می‌کنند رسیدیم ، امام به تخته سنگی از کوه تکیه زدند و و رو به آسمان فرمودند:
"خداوندا! مردم را از این کوه سود برسان و غذاهایی را که مردم در دیگ ها و ظرف‌های سنگی این کوه می‌پزند برکت عطا فرما"
سپس دستور دادند دیگچه‌هایی از همان سنگ برایشان بیاورند و فرمود: «غذای مرا در هیچ ظرفی نپزید مگر در همین ظرف‌های سنگی.»
می توان گفت که یکی از مهمترین عوامل برکت در رزق و روزی، داشتن ایمان و تقوا (عمل به واجبات و ترک محرمات) بوده و انحراف از راه خدا خود سبب زوال نعمتها و نابودی برکت از زندگی می شود. امام رضا علیه السلام به نقل از پیامبر اکرم (ص) فرمود:
لا تَزالُ اُمَّتی بــِخیرٍ ما تَحابُّوا وَ تَهادَوا وَ أدَّوُا الأمانَةَ و إجتَنِبُوا الحَرامَ وَ وَقَروا الضَّیفَ وَ أقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ، فَإذا لَم یَفعَلُوا ذلکَ، إبتَلوا بــِالقَحطِ وَ السِّنینِ؛ امّت من تا هنگامی که یکدیگر را دوست بدارند، به یکدیگر هدیه دهند، امانت داری کنند، از حرام اجتناب کنند، میهمان را گرامی دارند، نماز را به پا دارند و زکات بدهند، در خیر و خوبی خواهند بود. پس اگر این امور را انجام ندهند، به قحطی و خشکسالی مبتلا خواهند شد.(2)
امام رضا(علیه السلام) همچنین در بیانی دیگر می‌فرمایند: «لاتستقلوا قلیل الرزق فتحرموا کثیره». رزق و روزی کم را ناچیز مشمارید، زیرا این کار شما را از نعمت‌های فراوان محروم می سازد.
یکی از عوامل برکت در زندگی از نگاه امام رضا (ع) تلاوت قرآن است. عن الرضا علیه‏السلام یرفعه النبی صلی الله علیه و آله قال: اجعلوا لبیوتکم نصیبا من القرآن فان البیت اذا قرء فیه القرآن تیسر علی اهله و کثر خیره و کان سکانه فی زیادة و اذا لم یقرأ فیه القرآن ضیق علی اهله و قل خیره و کان سکانه فی نقصان ؛ از امام رضا علیه‏السلام روایت شده که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود:برای خانه های خود، سهمی از تلاوت قرآن قرار دهید،چون هر کس در خانه خود قرآن تلاوت کند، کارهای اهل آن خانه آسان گردد. و خیر و برکت در آن خانه زیاد شود، و هر خانه‏ای که در آن قرآن تلاوت نکنند، کارها بر اهل آن تنگ شود، و خیر و برکت و در آن خانه کم گردد، و ساکنان آن، بی‏برکت و در نقصان باشند. (3)
و عامل دیگر ایجاد برکت در زندگی یاد و نام خدا در کارها است. در این زمینه امام رضا علیه السلام به نقل از پیامبر اکرم (ص) می فرماید: قالَ اللّه‏ عَزَّوَجَلَّ: اِذا قالَ العَبدُ: «بِسمِ اللّه‏ِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ» قالَ اللّه‏ ـ جَلَّ جَلالُهُ ـ : بَدَاَ عَبدى بِاسمى، وَ حَقٌّ علىَّ اَن اُتـَمِّمَ لَهُ اُمورَهُ و اُبارِکَ لَهُ فى اَحوالِهِ؛ خداوند فرمود:هرگاه بنده بگوید: بسم اللّه‏ الرحمن الرحیم، خداى متعال می گوید: بنده من با نام من آغاز کرد. بر من است که کارهایش را به انجام رسانم و او را در همه حال، برکت دهم.(4)

ین عمل سند اجابت را به امضای خدا می‌رساند

هرگاه یکی از شما اراده کرد که هر چه از خدا بخواهد به او بدهد باید از همه مردم ناامید شود و جز به خدا امیدوار نباشد. اگر خداوند این حالت را در قلب دعاکننده یافت هر چه از او درخواست شود، عطا می‌کند.

برای ماه رجب به عنوان یکی از پرفضیلت ترین ماه ها ادعیه و اوراد بسیاری ذکر شده است تا با آماده سازی روح، خود را مهیای ورود به میهمانی خدا کنیم.
از این رو، در این نوشتار آثار و فضیلت دعا مرور می شود تا با آگاهی از این فضایل در این فرصت فراهم شده بیشترین فیض را از آن خود کنیم.
دعا در لغت به معنای طلب، درخواست و تقاضا است و در اصطلاح به اظهار نیاز و خواهش بندگان به درگاه خدای قادر متعال گفته می شود. ارزش و اهمیت دعا در فرهنگ اسلامی، از سفارش های قرآن و معصومین (ع) معلوم می شود. این تأکید بسیار زیاد، نشانگر جایگاه ویژه دعا در اسلام است، تا جایی که رسول اکرم (ص) فرمودند: "دعا مغز عبادت است". (وسائل الشیعه، ج 4، صفحه 1086)
باید توجه داشت که دعا آداب و شرایطی دارد از مهمترین این شرایط آن است که دعا کننده باید با تمام وجود متوجه ذات مقدس خدا باشد و از غیر او بکلی دل بکند و هیچ امیدی به دیگران نداشته باشد.
دیگر اینکه در کارهای نیک پیشقدم باشد با بیم و امید به دعا بنشیند. قرآن مجید می فرماید: خاندان زکریای پیغمبر با چنین حالتی خدا را می خواندند: "إِنَّهُم کانُوا یُسارِعُونَ فی الْخَیْراتِ وَ یَدْعُو نَنا رَغَباً وَ رَهَباً وَ کانُوا لَنا خاشِعینَ" (انبیاء، 90)
خداوند در قرآن به آنها که او را از طریق دعا می خوانند وعده اجابت داده و می فرماید: "وَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ" (مومن، 60)؛ یعنی پروردگارتان گفته مرا بخوانید تا اجابت‌تان کنم کسانی که از پرستیدن من کبر می‌ورزند به خواری به جهنم وارد خواهند شد.
امام محمد باقر (ع) در تفسیر و تبیین این دو آیه چنین فرموده اند: "منظور از کلام خداوند که می‌فرماید: "ان الذین یستکبرون..." دعاست، که برترین عبادت است. (بحارالانوار، ج 93، ص 299) و از آن گرامی سؤال شد آیا زیاد قرآن خواندن بهتر است یا زیاد دعا کردن. امام (ع) فرمودند: دعا خواندن، آیا نشنیده‌ای که خداوند متعال می‌فرماید: "قل ما یعبو ابکم..." بگو اگر دعایتان نباشد پروردگار من به شما اعتنایی ندارد.
در این میان توجه به برخی نکات موانع استجابت را برطرف کرده و اجابت دعا را سرعت می بخشد، برخی از این عوامل عبارتند از: تنها به خدا چشم داشتن و قطع امید کردن از غیر او یعنی اینکه از عمق وجود تنها به خالق خود چشم بدوزیم و بر این باور باشیم که هیچ کس جز او قادر به رفع مشکلات و پاسخ گویی به نیازهای ما نیست.
امام صادق (ع) در این باره فرمودند: "هرگاه یکی از شما اراده کرد که هر چه از خدا بخواهد به او بدهد باید از همه مردم ناامید شود و جز به خدا امیدوار نباشد. اگر خداوند این حالت را در قلب دعاکننده یافت هر چه از او درخواست شود، عطا می کند."( وسائل الشیعه، ج 4، صفحه 1174)
توسل و تلاش برای واسطه گری بزرگان در درگاه الهی مسیر اجابت دعا را هموار می کند برای این به واسطه خواهی ائمه (ع) و اولیاء در پیشگاه الهی هنگام دعا سفارش شده است. از این رو است که رسول اکرم (ص) فرمودند: "مرا در اول، وسط و آخر دعا قرار دهید."
علاوه بر این، آغاز دعا با نام خدا و گفتن "بسم الله الرحمن الرحیم" از عوامل مهمی است که از شروط اجابت دعا شمرده می شود تا جایی که پیامبر (ص) می‌فرمایند: "خداوند متعال فرموده است هر کار مهمی بدون بسم الله شروع شود، عقیم خواهد ماند."( وسائل الشیعه، ج 7، ص 170) و عقیم ماندن دعا به معنای اجابت نشدن آن است. در جای دیگر پیامبر اسلام (ص) می‌فرمایند: "دعایی که با بسم الله الرحمن الرحیم شروع شود هرگز رد نخواهد شد."( بحارالانوار، ج 90، ص 313)
در این میان هستند عواملی که اثر دعا را تحت تاثیر قرار داده و مانع اجابت آن می شوند از جمله این موارد گناهان است همانگونه که در دعای کمیل می خوانیم: "اللهم اغفر ذنوبی تحبس الدعاء"
امام باقر (ع) فرمودند: "انسان گاهی حاجتی دارد و از خدا طلب می کند و خداوند ضمن قبول آن انجامش را به وقت مناسبی وا می گذارد، ولی بنده در این مدّت مرتکب گناه می شود. خداوند به مأمور اجابت دعا امر می کند: خواسته اش را اجابت نکن و او را از این لطف محروم نما که خشم ما را برانگیخت و شایسته بی اعتنایی گردید."( اصول کافی، ج 2، صفحه 208)
بنابر آنچه بیان شد دعا به عنوان برترین عبادات، شاه کلید حل مشکلات و برخورداری از نعمات الهی است که اگر آداب و شرایط آن فراهم شود انسان را از مسیری مطمئن به آنچه نیاز او است می رساند البته ما نیز باید موقعیت شناس باشیم و از فرصت های ویژه ای همچون ماه رجب که باب برکات الهی باز است استفاده کنیم.

اگر خداوند بی نیاز است ، چرا او را عبادت می‌کنیم ؟

خداوند بی نیاز مطلق است و مخلوقات همه محتاج اویند. اوست که همه نیازهای مخلوقاتش را بر طرف می‌کند. ما انسان‌ها که یکی از مخلوقات خداییم ، سراسر وجودمان را نیاز و احتیاج فرا گرفته است، مانند نیاز به آب و غذا و هوا و . . . که با نبود یکی از این ها قادر به ادامه حیات نیستیم . ما چند دقیقه یا چند ثانیه نمی‌توانیم بدون هوا زنده بمانیم. همة این نیازمندیها به وسیله آب و هوا و غذا و . . . بر طرف می‌شود. و این خدای حکیم ومهربان است که هنگام تولد بچه، خون را تبدیل به شیر می‌کند و نوزاد آن را از پستان مادر تغذیه می‌نماید.

قرآن می‌فرماید : ای مردم! شما همگی نیازمند به خدایید. تنها خداوند است که بی نیاز و شایسته هر گونه حمد و ستایش است"(1)

یکی از نیازهای ما نیازهای روحی است مثل احتیاج به محبت . از این رو بچه‌هایی که در خانواده خود احساس کمبود محبت نسبت به خودشان کنند، دچار اختلالات روحی و روانی می‌گردند. یکی از نیازهای واقعی و اساسی روح بشر مسئله عبادت و پرستش است، چون خداوند انسان را برای تکامل آفریده است و تکامل او جز از راه عبادت و بندگی به دست نمی آید.

بنابر این خداوند نیاز به عبادت ما ندارد، بلکه ما محتاج به عبادت او هستیم که با بندگی او به نعمت های جاودان دست یابیم. خدا در قرآن می‌فرماید : کسی که عمل صالحی به جا آورد ، به سود خود به جا آورده است، و کسی که کار بدی انجام دهد ، به زیان خود او است. سپس همه شما به سوی پروردگارتان باز می‌گردید".(2)

در نتیجه عبادت و اعمال صالح همه اش به سود انسان است، نه سود خدا . انسان در پرتو اعمال صالح تکامل می‌یابد و به آسمان قرب خدا پرواز می‌کند وبه خوشبختی همیشگی می‌رسد. و بر اثر جرم و گناه سقوط می‌کند و بر بدبختی ابدی گرفتار می‌شود . 
منبع:
1. فاطر (35) آیه 15.
2. جاثیه (45) آیه 15.